San José de Apartadó

door Daniëlle Hennaert, beleidsverantwoordelijke Amnesty International Vlaanderen
oorspronkelijk verschenen in 'Amnesty in Actie - september 2011'

Colombia : wij denken dan snel aan drugsbaronnen, geweld en illustere ontvoeringen. Niet verwonderlijk, het gewapende conflict tussen paramilitairen, reguliere strijdkrachten en de guerilla in het Zuid-Amerikaanse land is interessant voer voor media  en zelfs voor Hollywood. Het menselijk drama achter het conflict wordt echter vaak vergeten in de koude grafieken die het aantal slachtoffers weergeven en de feitelijke berichtgeving in de dagelijkse pers.

Kinderen aan het bord
van de Vredesgemeenschap

In Colombia is het de bevolking die steeds de prijs moet betalen van het conflict en de daarbij horende mensenrechtenschendingen. De stem van het volk wordt zelden gehoord. Verhalen over de moed en standvastigheid van gewone mensen in het conflict halen de krant niet. Eén van die verhalen is dat van de Vredesgemeenschap San José de Apartadó. Een gemeenschap waarvan de leden ervoor kiezen om niet deel te nemen aan het gewapend conflict. De gemeenschap weigert om wapens te dragen, om informatie of logistieke steun zoals voedsel te geven aan welke partij dan ook. De leden vragen respect voor hun beslissing en willen dat geen van de gewapende groepen hun grondgebied betreedt. Een nobele instelling, zeker als je weet dat deze gemeenschap regelmatig te kampen heeft met mensenrechtenschendingen door de gewapende partijen die niet akkoord gaan met hun keuze voor vrede.

Amnesty International voert sinds het ontstaan van San José de Apartadó in 1997 actie tegen de mensenrechtenschendingen die deze gemeenschap moet ondergaan. Op de Schrijf-ze-VRIJdag, op 21 oktober 2011, zullen ook duizenden jongeren in de pen kruipen om actie te voeren voor deze moedige gemeenschap.

45 jaar oorlog

FARC rebellen © APGraphicsBank

Colombia wordt al 45 jaar geteisterd door een binnenlands gewapend conflict. Linkse guerrillabewegingen als de FARC en het ELN bevechten het regeringsleger en de illegale, rechtse paramilitairen. Vooral op het platteland zit de bevolking tussen die vuren en zijn zij slachtoffer van het geweld. Guerrilla, paramilitairen en de veiligheidstroepen zijn verantwoordelijk voor ernstige en wijdverbreide mensenrechtenschendingen en schendingen van het internationaal humanitair recht, inclusief oorlogsmisdrijven. Verantwoordelijken worden zelden gestraft. Op een bevolking van circa 46 miljoen mensen moesten de afgelopen 25 jaar maar liefst vier tot vijf miljoen mensen op de vlucht voor het geweld. Men noemt ze ‘gedwongen ontheemden’.Tussen 4 en 6 miljoen hectares grond (maar liefst 2 keer de oppervlakte van België) werd door paramilitairen afgenomen van kleine boeren.

President Juan Manuel Santos Calderón, die in augustus 2010 aantrad, zei dat hij prioriteit zou geven aan mensenrechten en de strijd tegen straffeloosheid. Amnesty stelt echter vast dat, zelfs nu de Colombiaanse regering een verbetering aangeeft inzake mensenrechten, er een verslechtering is op het gebied van gedwongen ontheemding, aanvallen tegen sociale activisten en mensenrechtenverdedigers en moorden door de veiligheidstroepen.

Gegeerd gebied

San José de Apartadó is een district in de gemeente Apartadó en is gelegen in de Golf van Urabá in het noordwesten van Colombia. Het telt een dertigtal gehuchten. De regio is van geostrategisch en economisch belang. Het gebied bezit immers een erg rijke grond en ondergrond. Bovendien maakt haar ligging aan de Golf van Urabá, met toegang tot de kust en het Adibe-gebergte, San José tot een interessant gebied voor de hoofdrolspelers in het gewapende conflict.

BEVOLKING ZIT TUSSEN 2 VUREN

Midden jaren negentig verhevigde het gewapende conflict in de regio. Paramilitairen richtten in september 1996 een bloedbad aan in San José de Apartadó. De boeren wendden zich in wanhoop tot hun bisschop die voorstelde om San José uit te roepen tot Vredesgemeenschap. In zo’n gemeenschap kiezen de leden ervoor om niet bij het conflict betrokken te worden. Op 23 maart 1997 werd de oprichtingsakte plechtig ondertekend.

De Vredesgemeenschap telt ongeveer 1300 inwoners, voornamelijk boeren die leven van wat het land voorbrengt: yuca, cacao, suikerriet, bananen en maïs. In acht gehuchten heeft de Vredesgemeenschap humanitaire zones ingesteld voor de bescherming van de burgerbevolking. Dit zijn afgebakende ruimtes waar de bewoners zich kunnen terugtrekken bij dreigend gevaar.

Bestraft om neutraliteit

Iedereen die toetreedt tot de Vredesgemeenschap, moet zich aan de principes van geweldloosheid en neutraliteit houden. De leden dulden geen wapens op hun territorium en werken op geen enkele manier samen met welke partij dan ook. De gemeenschap wil ook geen politiebureau op haar terrein, wat wel de wens is van de regering. De leden geloven echter niet dat de politie hen bescherming biedt, integendeel. Bij alle strijdende partijen geldt immers het credo ‘wie niet voor ons is, is tegen ons’ waardoor de gemeenschap continu het slachtoffer is van ernstig geweld en mensenrechtenschendingen.

Sinds 1997 zijn meer dan 170 mensen van de gemeenschap vermoord of verdwenen, onder wie gemeenschapsleiders, maar ook gewone families en kinderen. Meer dan 800 mensenrechtenschendingen werden tot hiertoe geregistreerd. Bloedbaden, selectieve moorden, verkrachtingen, economische blokkades, het beschieten van scholen, het plaatsen van mijnen in de landbouwvelden... Het zijn maar enkele voorbeelden. Bijzonder schrijnend is dat veelal geen onderzoek naar deze schendingen werd geopend. Werd er wel een onderzoek ingesteld, dan werd er al te vaak geen enkele vooruitgang in geboekt. Vaak ontvingen getuigen die bewijsmateriaal aanbrachten zelf bedreigingen of werden zij het slachtoffer van mensenrechtenschendingen.

Kinderen leggen bloemen
bij de gedenkstenen

Voor veel van de moorden zijn de paramilitairen verantwoordelijk, al dan niet in samenwerking met het leger. Maar ook de guerrilla is schuldig aan moord op leden van de gemeenschap. Eén van de schokkendste aanvallen tegen de gemeenschap vond plaats op 21 februari 2005. Acht
mensen, waaronder ook kinderen, werden gedood door het leger en paramilitairen. Hun lichamen werden verminkt

Herhaalde uitspraken van het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten dwingen Colombia ertoe de veiligheid van de leden van de Vredesgemeenschap te garanderen. De overheid is er tot op heden niet in geslaagd om de uitspraken van het Hof na te komen en haar verplichtingen opgelegd door internationale normen te vervullen. In de strijd voor gerechtigheid voor het bloedbad van februari 2005 werd er wel vooruitgang geboekt door de veroordeling van verschillende paramilitairen. Maar slechts één lid van het leger, kapitein Gordillio, werd veroordeeld. Tien andere soldaten, waaronder ook officieren, werden vrijgesproken ondanks bewijzen tegen hen. De overgrote meerderheid van strafonderzoeken naar mensenrechtenschendingen door de gewapende partijen schiet schromelijk tekort. Deze straffeloosheid werkt nieuwe moorden en bedreigingen verder in de hand.

Amnesty in actie

Sinds de oprichting van de Vredesgemeenschap voert Amnesty International actie tegen de

Mensenrechtenschendingen en voor gerechtigheid via onderbouwde rapporten, campagnes en schrijfacties. Amnesty vraagt dat alle mensenrechtenschendingen tegen de leden van de Vredesgemeenschap worden onderzocht. De schuldigen moeten berecht worden in een eerlijk proces. De veiligheid van de Vredesgemeenschap moet gegarandeerd worden en het recht om niet in het conflict betrokken te worden moet erkend worden door alle partijen. Ook in Vlaanderen wordt de situatie in Colombia op de voet gevolgd door de drie vrijwilligers van het Amnesty Colombiateam:  Kathleen, Wendy en Sus. Ook San José de Apartadó ligt hen nauw aan het hart. Sus en Wendy mochten de gemeenschap al eens een bezoekje brengen. Sus is bovendien ook één van de drijvende krachten achter het Bondgenootschap voor Vrede dat ondertekend werd door de federatie van Parochies van Herselt, Hulshout en Westerlo, de burgemeester en schepen voor ontwikkelingssamenwerking van Westerlo en twee afgevaardigden van San José de Apartadó. Wendy geeft lezingen op school om jongeren bewust te maken van de situatie in Colombia. En Kathleen is de stuwende kracht achter de vele schrijfacties die Amnesty lanceert rond Colombia en de Vredesgemeenschap.

VLAANDEREN VOLGT SITUATIE OP DE VOET

Dergelijke internationale acties en solidariteit  zijn van levensbelang voor de Vredesgemeenschap. Dat blijkt ook uit een email van de gemeenschap aan de Amnesty-groep in Brugge: “We bedanken je voor de steun en solidariteit met de gemeenschap. We geloven dat deze inspanningen de gemeenschap toelaten om voort te doen, ondanks alle pogingen om ons een kopje kleiner te maken.”

Schrijf-ze-VRIJdag 2011

Schrijf-ze-VRIJdag

Het moedige verhaal van de gewone burger in een gewapend conflict, de noodzaak van internationale aandacht en solidariteit en de expertise van het Colombiateam, met deze prachtige ingrediënten hopen we dit jaar ook de jongeren in Vlaanderen warm te maken voor San José de Apartadó. Tijdens de Schrijf-ze-VRIJdag op 21 oktober voeren we namelijk actie voor de Vredesgemeenschap. Een mooie kans om onze solidariteit te betuigen en hen aan te moedigen om de strijd verder te zetten.

Tijdens de Schrijf-ze-VRIJdag nodigen we jongeren in Vlaanderen uit om in de pen te kruipen voor de Vredesgemeenschap. Naar jaarlijkse traditie krijgen de scholen een educatief pakket toegestuurd met de nodige informatie over het thema en enkele educatieve werkvormen. Uiteraard staan de schrijfacties voor de gemeenschap centraal. Daarnaast organiseert Amnesty ook een solidariteitsactie.

Stap met ons mee

Stap met ons mee

Elk jaar organiseert de Vredesgemeenschapzelf een vredesmars. Om de bewoners te steunen willen ook wij meestappen in deze mars. Fysieke aanwezigheid is uiteraard moeilijk en daarom lanceren we een symbolische actie. We vragen aan activisten om een voetafdruk te maken op een papier met daarop een solidariteitsboodschap. Van die voetafdruk wordt dan een foto gemaakt. De foto’s worden dan verzameld en worden naar de gemeenschap verstuurd. Deze afbeeldingen zullen dan worden meegedragen tijdens de mars.

Ook jij kan, samen met duizenden jongeren, deelnemen aan de vredesmars. Die solidariteit, dat ‘samen wandelen’ met de gemeenschap wordt met veel warmte onthaald. Zo blijkt ook uit een bericht van de gemeenschap: “Jij stapt mee aan onze zijde wanneer we strijden voor onze waardigheid. Elke dag opnieuw bouwen we aan de weg. We zijn je dankbaar, vanuit het diepst van ons hart. Een broederlijke knuffel van heel de gemeenschap”.

Daniëlle Hennaert
_______________

Op de site van Amnesty Vlaanderen vind je alles over de Schrijf-ze-VRIJdag op 21 oktober