Dagmawi Yimer, Ethiopisch vluchteling en filmmaker: “Libië is de hel, we moesten wel op de boot naar Lampedusa stappen”

 Door Pieter Stockmans, Amnesty-activist en deelnemer aan het Amnesty-kamp op Lampedusa
  

Dagmawi Yimer

Ik ontmoet Dagmawi Yimer op 24 juli 2011 in de plaatselijke parochie van Lampedusa bij de vertoning van zijn nieuwste documentaire “Soltante il Mare”, over Lampedusa en zijn inwoners. Lampedusa is altijd in zijn hart gebleven. In zijn film toont hij een groot respect en nieuwsgierigheid voor de inwoners van het eiland waar hij samen met honderden anderen in 2006 met een bootje aankwam. Na een verschrikkelijke reis van Ethiopië, zijn thuisland, door Soedan en Libië. Hij maakte alle horror mee die zovele anderen hebben meegemaakt, in hun pogingen om wat rust en veiligheid te vinden. Daarover maakte hij de film “Come un uomo sulla terra” (YouTube):

DVD Come un uomo sulla terra

* De film “Come un uomo sulla terra” brak als geen andere de stilte rond de akkoorden tussen Italië en Libië. Deze getuigenis uit eerste hand maakt de schaamteloze Italiaanse overlevering van duizenden mannen, vrouwen en kinderen aan een wreed en dictatoriaal regime als Libië, uiterst tastbaar. 

Twee dagen later spreken Valerio, Michela en ik met hem af op de luchthaven van Lampedusa, vlak voor zijn vlucht naar Rome, de stad waar hij sinds 2006 als erkend vluchteling leeft. Dag is één van de vele Afrikaanse vluchtelingen die de aartsmoeilijke beslissing namen om hun land achter te laten en veiligheid te zoeken elders. Hun gedroomde bestemming is meestal Europa. De meesten weten niet wat hen te wachten staat. 

Michela, Valerio,
Dag en Pieter

Italië sloot in 2008 een “Verdrag van Vriendschap, Partnerschap en Samenwerking” met de Libische leider Kadhafi, maar ook daarvoor had Italië al verschillende geheime akkoorden met Libië gesloten. Bedoeling was zoveel mogelijk obstakels te leggen op de weg die vluchtelingen ondernemen om Europa te bereiken. Europa geeft de opdracht, Libië legt de obstakels. We laten anderen het vuile werk opknappen. Maar welke menselijke verhalen zitten er achter het akkoord tussen Italië en Libië?

Dagmawi vertrok uit zijn stad Addis Abeba, in Ethiopië. Hij was rechtenstudent. Zijn vader had lang gespaard om voor zijn zoon een rechtenopleiding te kunnen betalen. Daarom is Dag vertrokken zonder zijn vader op voorhand te verwittigen. Met tientallen anderen nam hij de bus naar de grens met Soedan. Daar betaalde hij mensensmokkelaars die hem op een pick-up met 37 anderen door de woestijn naar de Libische grens bracht.

Hoewel de meeste migranten zich goed voorbereiden op de moeilijke reis weten weinigen op voorhand hoe moeilijk het is om Europa te bereiken, de eerste plaats waar zij echt veiligheid en bescherming kunnen vinden en waar zij over gehoord hadden als een plaats waar vrijheid en respect voor mensenrechten heerst. Dag heeft het allemaal meegemaakt.

De migratieroutes van Afrika naar Europa

De reis is een hele onderneming. Velen moeten eerst maandenlang werken in Soedan of Libië om een vals paspoort te kunnen aankopen, maar belanden uiteindelijk toch in een Libische gevangenis, een ware hel, maandenlang zonder uitzicht op vrijlating. De levensomstandigheden en de behandeling zijn er gruwelijk. Meestal is er maar één uitweg: vrijlating uit de gevangenis  en terugdrijving naar de grens met Soedan. Libië stuurt vluchtelingen terug zonder hen toegang te geven tot een asielprocedure.

Dag: "Ik ben goed en wel aangekomen, in Libië en Italië. Maar vele reisgenoten zijn simpelweg niet aangekomen. In Libië ben ik slechts één keer gearresteerd en opgesloten. Vele anderen worden tot 4 of 5 keer opgesloten en teruggedreven naar de Soedanese grens. Ze worden vervoerd in donkere, hete containers, als beesten.”

Kreeg jij de kans asiel aan te vragen  ?
 

Interview met Dagmawi Yimer

Dag: “Vele vluchtelingen getuigen dat de Libiërs enkel de identiteit vragen, niet de redenen van de migratie of de vlucht. Ik kende mijn rechten, maar van een advocaat was geen sprake. Als je aankomt en je zegt dat je vluchteling bent en bescherming zoekt, geven ze je een formulier zonder iets uit te leggen. Je moet onmiddellijk schrijven waarom je bescherming zoekt. Dat wordt dan onderzocht door een commissie die de aanvraag al dan niet aanvaardt. Maar ik moest snel snel mijn verhaal opschrijven. Ik was nog steeds in shock. Ik kreeg niet eens de tijd om op adem te komen en na te denken en mijn leven te reconstrueren. Vaak ben je cruciale momenten vergeten omdat ze te gruwelijk zijn om te onthouden.”

Hoe hebben de Libische autoriteiten je behandeld?

Dag: “In de Libische gevangenis zag ik vernedering, geweld,… Je kan het je niet inbeelden. Maar ik had nog geluk. Ik ken mensen die veel ergere dingen hebben meegemaakt. Ik voelde me verloren, kwetsbaar en vernederd. Als ze je opsluiten zonder dat je weet waarom, voel je je vernederd. Als ze je in een cel stoppen waar het toilet niet doorspoelt, voel je je vernederd. Als je niet kunt eten omdat de misselijkmakende geuren van het toilet je eetlust bederven, naast het feit dat het eten op zich al oneetbaar is, voel je je vernederd. Als politieagenten je zonder enige reden slaan en je allerlei dingen toeroepen zonder dat je hun taal begrijpt, voel je je kwetsbaar en vernederd. Als je hun bevelen niet begrijpt omdat je geen Arabisch spreekt, en ze je daarop slaan, voel je je vernederd. Dus probeer je te doen wat je denkt dat ze willen dat je doet. Dat voelt aan als een totale vernedering."

Hoe heb je de procedures in de Libische gevangenis ervaren?

Dag: "Ik kwam met andere Ethiopiërs die zich in dezelfde situatie bevonden. Zij hadden exact dezelfde dingen meegemaakt, maar het was vreemd dat zij geen verblijfsvergunning kregen en ik wel. Ik heb de indruk, maar dit is slechts mijn persoonlijke mening, dat Libië quota hanteert. Ze stellen vooraf een maximum aantal verblijfsvergunningen vast die ze mogen uitreiken. Soms worden daarom aanvragen geweigerd, ook als vluchtelingen er recht op hebben. Veel hangt ook af van de tolk, die moet de juiste emoties weten over te brengen. Dat is meestal heel moeilijk.”

Dag heeft zoals zovelen de overtocht over de Middellandse Zee gewaagd. In het boek dat bij zijn documentaire “Come un uomo sulla terra” hoort, lees ik dat vele Afrikaanse vluchtelingen in Libië blijven proberen, ondanks herhaaldelijke terugdrijvingen naar de Soedanese grens. Opgeven is geen optie. Eénmaal in Libië is er geen weg terug. Het is veel te gevaarlijk om terug door de woestijn te gaan.

Maar in Libië blijven is evenmin een optie. Het land kent geen asielprocedure en biedt geen beschermingsstatuut. UNHCR is er buiten gezet. Terwijl van de 36.000 mensen die in Italië via zee aankwamen 75% asiel aanvroeg. Het waren dus potentiële vluchtelingen. Vluchtelingen lopen in Libië constant het gevaar om opgesloten en verwijderd te worden.

Dag: “Als je zonder papieren bent in Libië, ben je heel kwetsbaar. Vele Afrikanen nemen daarom liever het risico om met een bootje Europa te bereiken, dan constant het gevaar te blijven lopen om in Libië te worden opgepakt en te worden teruggestuurd. Liever sterven in Lampedusa, dan in een Libische gevangenis, denken velen. Zij proberen tot twee, drie, vier, vijf keer toe om de Libische autoriteiten te omzeilen en Europa te bereiken.”

Dag legt de vinger op wonde van het kortzichtige en ineffectieve Europese afschrikkingsbeleid.

Dag: “In die situatie heb je geen keuze, je moet wel op die boot naar Europa stappen. In plaats van samen te werken met Libië om het vluchtelingen zo moeilijk mogelijk te maken in Libië, zouden de Europeanen Libië beter onder druk zetten om de mensenrechten en de asielprocedure te respecteren. Dan zouden veel mensen genoegen nemen om in Libië te blijven, zonder naar Europa te gaan.”

Van Libië naar Italië. Hoe heb je de ontvangst in Italië ervaren? Hoe was je eerste contact met de Italiaanse ordediensten?

Dag: "Bij aankomst in Lampedusa heb ik geen fysiek geweld ondergaan. Ik heb een nummer gekregen. Ik was nummer 8 van de tweede boot. Dan hebben ze me onmiddellijk naar het gesloten centrum op Lampedusa gebracht. Van het eiland heb ik niets gezien, behalve de vliegtuigen en de toeristen die zorgeloos aankwamen. Ik herinner me nog mijn gevoelens en gedachten op dat moment: ‘Zij komen hier om te relaxen en amper een half uur geleden dobberde ik tussen leven en dood.’ Ik heb mijn verblijfsvergunning als erkend vluchteling na 2 maanden gekregen, ook al moest ik die gedurende een periode van 7 maanden laten hernieuwen. Van Lampedusa brachten ze me naar Trapani, op Sicilië. Maar dan begonnen de moeilijkheden pas. Ik had nooit verwacht dat het zo moeilijk zou zijn in Europa.”

Hoe verliep je integratie in de Italiaanse maatschappij?

Dag: “Ik ging in Rome wonen. Daar vernedert en intimideert de politie je en kunnen ze met je doen wat ze willen. Bijvoorbeeld: toen ze me vroegen om mijn jas uit te doen om een foto te nemen, toen ik een hernieuwing van mijn verblijfsvergunning moest gaan vragen. Ik begreep niet meteen wat ze bedoelden. Misschien vanwege mijn aarzeling begonnen ze me te beledigen. Toen ik mijn vingerafdrukken moest geven, lachten ze naar elkaar: ‘wat voor strontafdrukken zijn dat?’ Je voelt je vernederd omdat je weet dat je niet kan reageren omdat je het dan nog erger maakt.”

Wat waren je verwachtingen van Italië en Europa, voor je aan je reis bent begonnen?

Dag: "Ik was nooit zeker of ik wel in Italië zou geraken, tot ik er was. Ik was nooit zeker of ik wel een beschermingsstatuut zou krijgen, tot ik het had. Ik dacht ook dat, eenmaal je asiel zou krijgen, alles makkelijker zou gaan, dat mijn afmattende reis dan eindelijk achter de rug zou zijn. Maar de reis is dan verre van voorbij. Je hebt geen eigen huis, geen werk,… Het is beangstigend om te zien dat niet alles plots een luxe wordt, maar je het ene probleem na het andere moet oplossen. Je hebt geen tijd om in je leven tot rust te komen na zoveel gruwelijke ervaringen op de vlucht. We zijn constant op reis. We voelen ons nooit in vrede.”

Waar en wie wil je zijn binnen 10 jaar?

Dag: "Dat kan ik moeilijk zeggen. Soms denk ik terug aan toen ik jong was, in Ethiopië. Ik had mezelf nooit gezien als iemand die zijn land zou achterlaten. En toen ik besloot weg te gaan, had ik nooit gedacht dat ik al die gruwel zou moeten meemaken. Na dit alles geloof ik niet meer in een toekomst die ik kan plannen. Het enige dat ik zeker weet, is dat ik samen ben met een prachtige vrouw met wie ik een kind verwacht. Dat maakt me gelukkig. Misschien wil ik ooit wel terugkeren naar Ethiopië, om daar te doen wat ik hier doe: films maken, de wereld laten weten hoe het eraan toe gaat in Ethiopië."

Dag vertelt dat hij de hele tijd dramatische verhalen hoort van geweld en verkrachtingen in zijn land. Van mensen die misdaden ondergaan die in de anonimiteit van de geschiedenis verdwijnen, waar geen haan naar kraait. Hij prijst zich gelukkig dat hij aan deze mensen een stem kan geven. Dat hij het verhaal kan vertellen van mensen die dat zelf niet kunnen.

Dag: “Daarom ben ik de mensen die mij de kans hebben gegeven om dat te doen, dankbaar. De mensen die mij hebben ontvangen, en die mij een stem hebben gegeven. Ik heb geluk gehad de juiste personen te vinden. Ik wilde getuigen over wat ik heb meegemaakt, over mijn ervaringen.”

Zo heb je inmiddels al twee films gemaakt over je ervaringen. De laatste, “Soltante il Mare”, gaat over Lampedusa en de Lampedusanen. Het komt niet vaak voor, een migrant die een stem geeft aan de maatschappij die hem opvangt.

Interview met Dag aan de luchthaven
met Michela en Pieter

Dag: “Ik ben naar Lampedusa teruggekeerd omdat ik bij mijn aankomst in 2005 niets van het eiland en zijn bewoners heb gezien, behalve de haven en het gesloten centrum. Ik was nieuwsgierig naar waar ik was aangekomen, en waar ik zo lang naartoe geleefd had. Ik wil begrijpen wat Lampedusa betekent, als eiland, als samenleving. Migratie is niet het enige probleem van het eiland. Het eiland werd geïnstrumentaliseerd door de Italiaanse regering. Ik wil een menselijk gezicht geven aan de Lampedusanen, want zo zijn ze, heel menselijk. Mijn film toont een scene waarin een inwoners zegt: ‘Wij zijn geen Italianen, wij zijn Lampedusanen, Noord-Afrikanen.’ ”

Het paradijselijke Lampedusa drijft ergens in het midden tussen Italië en Libië, maar ook tussen de vuile politiek van de Italiaanse premier Berlusconi en de Libische leider Kadhafi. Berlusconi ontving deze Libische dictator in Italië met alle honneurs van een respectabel staatsman. Libië voert natuurlijk niet voor niets het Europese migratiebeleid uit. Achter dit alles zit hoop, wanhoop, dood, geweld, vervolging en vernedering.

Over deze uitbesteding van mensenrechtenschendingen moeten wij ons als Europeanen collectief schamen. Wanneer vluchtelingen en migranten uiteindelijk toch in Italië aankomen, noemen wij ze “clandestienen”. We leggen daarbij de nadruk op het gevaar voor ons, in plaats van op hun situatie en kwetsbaarheid. We sturen ze alsnog terug naar Libië in naam van de strijd tegen de “illegale immigratie”. We zijn vergeten waar deze mensen vandaan komen, en welke verschrikkingen zij ontvluchten.

Aan de vooravond van het geweld en de oorlog in Libië in 2011 waren nog steeds vele Afrikaanse vluchtelingen en migranten gestrand in Libië. Mensen die vanuit Italië naar Libië werden terug gestuurd, of die er nog niet in geslaagd waren de overtocht te maken. Omdat zij verdacht werden als huurlingen van Kadhafi, moesten zij opnieuw vluchten, deze keer naar grenskampen tussen Libië en Tunesië. Hun horrorverhaal is nog niet aan het laatste hoofdstuk toe. Velen onder hen hadden al lang in Europa bescherming moeten krijgen.

Pieter Stockmans